'Is het beleid of is er over nagedacht?' Iedereen die wel eens voor of met een overheidsorganisatie heeft gewerkt, kan deze uitspraak van PvdA-politicus Jan Schaefer plaatsen. Beleid en beleidsmakers hebben een bijzondere positie in het openbaar bestuur van ons land, onze provincies en gemeenten. De belofte die Marije van den Berg in haar boek 'De beleidsbubbel' doet, spreekt dan ook tot de verbeelding:...hoe we die liefdevol leeg laten lopen.
Beleidsmakers zijn geen slechteriken
Nou hoef je natuurlijk helemaal niet voor of met de overheid te werken om iets te snappen van wat beleid is, hoe dat gemaakt wordt en vooral hoe dat regelmatig de plank misslaat. De ombudsman, rekenkamers en de pers wijzen ons hier regelmatig op. Met als meest ernstige voorbeeld de kinderopvangtoeslag-affaire. Wat bedacht wordt aan het bureau van de beleidsmakers, werkt in de praktijk vaak niet. En als het even niet mee zit, werkt het zelfs averechts. Van den Berg kan het weten. Zij was jarenlang actief in de lokale politiek en werkt daarnaast als onderzoeker en adviseur in het openbaar bestuur. Ze heeft het al vaak genoeg mis zien gaan, ondanks alle goede bedoelingen.
Daar spreekt meteen een kracht van het boek en het werk van Van den Berg. Het is namelijk maar al te makkelijk om de overheid te verwijten te ver van de praktijk te staan. Of misschien niet per se de gehele overheid, maar vooral diegenen die het beleid bepalen en opschrijven. Van den Berg doet dat echter liefdevol. Met begrip voor de systemen waarin we elkaar - beleidsmakers - uitvoerders - gemeenschap - in de greep houden. De beleidsbubbel is onderdeel van dat systeem en vormt de sleutel om er verandering in aan te brengen.
Van beleid naar uitvoering
Van den Berg beschrijft verschillende manieren waarop de beleidsbubbel doorgeprikt kan worden. Het belangrijkste is dat de beleidsmakers dienstbaar worden aan de gemeenschap: wat ik bedenk en opschrijf, werkt dat ook daadwerkelijk voor de gemeenschap? Het gaat dus om weg te blijven van al te veel abstractie en veel meer vanuit praktisch inzicht werken. Het klinkt heel logisch, en toch gebeurt het niet. Van den Berg draagt daar verschillende redenen voor aan. Zo wordt het schrijven van beleid gezien als het hoogste vak binnen het ambtelijk apparaat. In tegenstelling tot taken in de uitvoering, dicht bij de gemeenschap.
Terwijl het beleid juist baat heeft bij de inzichten uit die uitvoering. Hoe werkt iets echt in de praktijk? Waar hebben mensen behoefte aan, maar dan echt? Dus niet gedacht vanuit het rationele, maar vanuit de problemen die mensen elke dag tegenkomen in hun leven. Van den Berg pleit voor gemeenschapszin en verbinding bij het opstellen beleid. Meer invloed van degenen waar het beleid in feite over gaat: de mensen die in een wijk, dorp of stad wonen.
De inwoner aan zet?
Dat vraagt een flinke verandering van de beleidsmakers. Van den Berg laat zien dat dit betekent dat beleid niet langer vooral op de ratio gebaseerd moet worden. Het moet deel zijn van het organische proces van de gemeenschap, flexibel zijn en zich aanpassen aan nieuwe omstandigheden. In die zin past de oproep van Van den Berg bij hoe er bijvoorbeeld vanuit de moderne economische wetenschap naar mensen gekeken wordt. Mensen maken niet op basis van zuiver rationele gronden afwegingen; ze laten zich door van alles en nog wat beïnvloeden en daar moeten we rekening mee houden. Ook in het maken van beleid.
En die onvoorspelbaarheid leer je alleen kennen als je ook in aanraking bent met de gemeenschap. Die wijsheid kan je niet opdoen van achter je bureau. Ten slotte roept Van den Berg ook politici op om de ruimte te geven aan het ambtelijk apparaat om deze manier van werken te omarmen. Politici dienen zich te beseffen dat zij slechts vertegenwoordiger zijn en dus juist die verbinding met de gemeenschap moeten faciliteren.
'De beleidsbubbel' is een interessant boek voor iedereen die bij of met de overheid werkt. Om meer inzicht te krijgen in hoe beleid ontstaat en om te leren hoe het ook anders kan. De voorbeelden zijn vooral gebaseerd op lokaal bestuur, maar makkelijk toepasbaar op alle lagen. Het boek vergt wel enige achtergrondkennis of gevoel bij dit soort processen om het helemaal te doorgronden.
Je koopt 'De beleidsbubbel' bij managementboek.nl
Over Marije van den Berg
Marije van den Berg is onderzoeker en adviseur voor overheden. Met haar bureau 'Democratie in uitvoering' werkt ze aan gemeenschapskracht en het bestuur dat daarvoor nodig is. Ze is ook spreker, auteur en podcast-maker: alles om haar boodschap op zoveel mogelijk plekken gehoord te krijgen. Meer informatie vind je op haar website.
Disclaimer: deze blog bevat affiliate links. Als je iets bestelt via een link op deze website, ontvangen wij zonder extra kosten voor jou een kleine commissie. Zie het maar als een bedankje van jou aan ons voor alle uren boeken lezen…
